ଜମୁଛି ପହିଲି ରଜ
ଓଡ଼ିଶାରେ ରଜ ପର୍ବକୁ ହିନ୍ଦୁମାନେ ମହାସମାରୋହରେ ପାଳନ କରିଥାଆନ୍ତି । ଏହି ରଜ ଉତ୍ସବ ଓଡ଼ିଶାରେ ତିନି ଦିନ ଧରି ପାଳିତ ହୁଏ । ପ୍ରଥମ ଦିନକୁ ପହିଲି ରଜ, ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନକୁ ଭୂଇଁ ଦହଣ ଓ ତୃତୀୟ ଦିନକୁ ବାସି ରଜ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ରଜ ପାଳନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବହୁ ଶାସ୍ତ୍ର ପୁରାଣ ଓ ଐତିହାସିକ ତଥ୍ୟ ନିହିତ ଅଛି । ଏହା ଏକ ପଲ୍ଲୀ ଭିତ୍ତିକ ପର୍ବ । ଏହି ଦିନ ମାନଙ୍କରେ ମାଆ ବସୁମତିଙ୍କ ରଜସ୍ୱଳା ହୋଇଥାଏ । ସେଥିପାଇଁ ରଜ ପର୍ବ ମଧ୍ୟ ତିନି ଦିନ ଧରି ପାଳନ କରାଯାଉଥିବାରୁ ତିନି ଦିନ ଧରି ହଳ କରିବା । କାଠ କାଟିବା, ଦାନ୍ତ କାଠି ଭାଙ୍ଗିବା, ପରିବା କାଟିବା ଇତ୍ୟାଦିକୁ ନିଷେଧ କରାଯାଇଛି । ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ ରଜ ପର୍ବରେ ଯୁବକ ମାନେ ଗୁଡ଼ି ଉଡାଇ ଥାଆନ୍ତି । ଏହି ଗୁଡ଼ି ଉଡ଼ା ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଖୁବ୍ ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ ହୁଏ ।
ବିନା ରଜଗୀତରେ ରଜ ମଉଜ ଫିକା। ରଜଗୀତ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରପଲ୍ଲୀରେ ବେଶ ପରିଚିତ। ଏହି ଲୋକ ଗୀତକୁ ପିଢି ପରେ ପିଢି ବଞ୍ଚେଇ ରଖିଛନ୍ତି। ତେବେ ଏହି ଗୀତର ପ୍ରକୃତ ରଚୟିତା କିଏ ତାହା ଏପର୍ୟ୍ୟନ୍ତ ଜଣାପଡିନି। କିନ୍ତୁ ଏହି ଗୀତର ପ୍ରଥମ ଧାଡି ‘ବନସ୍ତେ ଡାକିଲା ଗଜ, ବରଷକେ ଥରେ ଆସିଛି ରଜ ଲୋ, ଘେନି ନୂଆ ସଜବାଜ’ ଏହା ସହ କିଏ ବା ପରିଚିତ ନୁହେଁ। ତେବେ ଏହି ଗୀତରେ ସମୁଦାୟ ୩୭ଟି ପଦ ଥିବାବେଳେ ସବୁ ପଦଗୁଡିକ ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ ଜୀବନ, ଗ୍ରାମୀୟ ଚଳଣୀ, ଲୋକ କଳା ଓ ଲୋକ ସଂସ୍କୃତି ସହିତ ଓତଃପ୍ରୋତ ଭାବେ ଜଡିତ। ଲୋକ ମୁଖରେ ବୋଲାଯାଉଥିବା ଏହି ଗୀତ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା। ମୁଦ୍ରିତ ପୁରାତନ ପ୍ରକାଶନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ୧୯୪୯ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ‘ପହିଲି ରଜ ’ ଓ ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ମାଗୁଣୀ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ‘ରେକର୍ଡ଼ ରଜଦୋଳି ଗୀତ’ ଅନ୍ୟତମ।
ରଜଦୋଳି ଗୀତ:
ବନସ୍ତେ ଡାକିଲା ଗଜ, ବରଷକେ ଥରେ ଆସିଛି ରଜ ଲୋ, ଘେନି ନୂଆ ସଜବାଜ।ରାଶିରୁ ଛାଡ଼ିଲା ଚୋପା, ଗୋଡ଼ରେ ନାଇଛୁ ସରୁ ଅଳତା ଲୋ, ମଥାରେ ସିନ୍ଦୂର ଟୋପା।
ଉଡ଼ିଲା ଶୁଆ ନାହାକା, ଦୋଳିଟା କାହିଁକି ଲାଗୁଛି ଏକା ଲୋ, କାହା ବିନା ଏକା ଏକା।ପାଚିଲା ଭଇଁଚ କୋଳି, ବେକରେ ନାଇଚି ଗଜରା ମାଳି ଲୋ, ଝୁଲାଅ ରଜର ଦୋଳି।
ପଣସ ପାଚିଲା ବନେ, ବନ ପୋଡ଼ିଗଲେ ଦୁନିଆ ଜାଣେ ଲୋ, ମନକଥା କିଏ ଜାଣେ।ଶଙ୍ଖ ମଲମଲ ଗିନା, ଦରଦ ଜାଣେଲୋ ଦରଦୀ ସିନା ଲୋ, ବଣିଆ ଚିହ୍ନେଟି ସୁନା।
ନିମ୍ବର ବୁକେ ଚନ୍ଦନ, ଦେବତା ଗଢ଼ାଇଲା ନାରୀ ଜୀବନ ଲୋ, ଦେଲା ତହିଁ ଯଉବନ।ଢମଣା ଛାଡ଼ିଲା କାତି, ପୁରୁଷ ସିନାଲୋ ଭ୍ରମର ଜାତି ଲୋ, ନୂଆ ଖୋଜୁଥାନ୍ତି ନିତି।
ଚାନ୍ଦରେ କଳଙ୍କ ଚିହ୍ନ, ନବ ଯଉବନି କିଆଁ ଗୁମାନ ଲୋ, ଆସିଲେଣି ଜୀବ ଧନ।ପୋଖରୀ ତୁଠ ପଥର, ତତେ ଦେଖିଥିଲି ବାଲି ବନ୍ଧରେ ଲୋ, ଆଖି ଥିଲା ଏଣେ ତୋର।
ସାହାଡ଼ା ଗଛର ଛାଇ, ସେଦିନ କଥାକି ତୋ ମନେ ନାଇଁ ଲୋ, ଏତେ ଆନମନା କାହିଁପାଇଁ।ଖୋସାରେ ଖୋସିଲି ଫୁଲ, କେତେ ଦେଖାଉଛୁ ନୁଖୁରା ଗେଲରେ, ଭାଙ୍ଗି ଦେବି ତୋର ଗାଲ।
ନଈର ଶୁଖିଲା ବାଲି, କେତେ ଫୁଲି ହେଉ ପୁଚୁକିଗାଲି ଲୋ, ଦେଖାଉଛୁ କେତେ ବେଲି।ବାଜିଲା ତେଲିଙ୍ଗି ବାଜା, ରସିକ ଯେ ଜାଣେ ସ୍ନେହର ମଜାରେ, ସେ ସିନା ମୋମନ ରଜା।
ଲୁଚିଗଲା ମେଘେ ଚାନ୍ଦ, ଦୋଳି କଟକଟ କରେ ଶବଦ ଲୋ, ବହନ୍ତେ ପବନ ମନ୍ଦ।ଦୋଳି ହୁଏ ରଟରଟ, ମୋ ଭାଇ ମୁଣ୍ଡରେ ସୁନା ମୁକୁଟ ଲୋ, ଦିଶୁଥାଏ ଝଟଝଟ।
ପରବତେ ଜଳେ ନିଆଁ, ପହଞ୍ଚାଇ ଦୋଳି ତେଣେ ନ ଚାହାଁ ଲୋ, ପୁଣି ହେବ ବାଆଁ ଡାଁ।ଉତୁରି ପଡ଼ିଲା ଦୁଧ, ଉଙ୍କି ମାରି ମାରି ଅନାଉ ଥାଏ ଲୋ, ନନ୍ଦର ଉଦିଆ ଚାନ୍ଦ।
ଛତରା ବଜାର ହାଟ, ଛକି ବସିଥିବ ଚଗଲା କାହ୍ନୁଲୋ, ଛନ୍ଦରେ ମାଗିବ ଘାଟ।ଥୋଡ଼ମଞ୍ଜା କଲି ରାଇ, କ’ଣ ନ କଲେ କଳା କହ୍ନାଇ ଲୋ, ମୁହଁକୁ ଯା ନ ଅନାଇ।
କରମଙ୍ଗା କଲି ରାଇ, ମଥୁରାକୁ ଗଲେ କଳା କହ୍ନାଇ ଲୋ, କଣ୍ଟ ଦେଇ ଗଲେ କାହିଁ।ସାଉଁଟିଲି ବିଲ ଘଷି, କିମ୍ପାଇଁ ରାଧିକା ବସିଲା ରୁଷି ଲୋ, ଫୁଲ ଶେଜ ହେଲା ବାସି।
କଟକଟ ହୁଏ ଦୋଳି, ଭାଉଜଙ୍କ ମନ ଯାଇଛି ଜଳି ଲୋ, ଭାଇ ବିଦେଷୁ ନଇଁଲେ ବୋଲି।ଗରଜେ କଳା ବଉଦ, ମୋତେ ତ ବରଷ ହେଲା ଚଉଦ ଲୋ, ଗଲାଣି ପିଲା ସୁଆଦ।
ବଇଁଶୀ ବାଜିଲା କୁଞ୍ଜେ, ବଡ଼କଥା ବଡ଼ ଲୋକଙ୍କୁ ସାଜେ ଲୋ, ଛୋଟ କଲେ ଛାଟ ବାଜେ।ଲାଞ୍ଜ ଟେକିଗଲା ବାଘ, ନଇଁ ଚାଲୁଥିବ ବଡ଼ଙ୍କ ଆଗେ ଲୋ, ଲାଗିବ ନାହିଁଟି ଦାଗ।
ଛତୁ ଫୁଟେ ବରଷାରେ, ଛତରାଟା କେତେ ଛଇ ଦେଖାଉ ରେ, ଅଛି କି ତୋ ଭରଷାରେ।କରଡ଼ି ଖସିଲା ଆମ୍ବ, ପର କାହୁଁ ଘର ପରାଣୀ ହେବେ ରେ, ମନ ଜାଣି ଖଞ୍ଜି ଦେବ।
ବିରାଡ଼ି ଛିଙ୍କିଲା ବଣେ, ଆଗରେ ଯାଉଛି ନାଗର ଜଣେ ଲୋ, ମୁଣ୍ଡି ଝାଡୁ ଖାଲି ପଣେ।ଅଦିନେ ପଣସ ସିଠା, ବଚନରେ ଯାର ନଥାଏ ମିଠା ଲୋ, ସେଟା ବାଡ଼ ପକା କଣ୍ଟା।
ପାହାନ୍ତି ରାବିଲେ ପେଚା, ଯିଏ ହୋଇଥିବ ସିଂହର ବଚା ଲୋ, ନ ଦେବ ପଛଘୁଞ୍ଚା।ମଇଁଷି ଶିଙ୍ଗରେ ଖସା, ମଉସା ପୁଅଟା ଏଡ଼େ ସହସା ଲୋ, ମତେ କଲା ଲୋକହସା।
ଜାରା ମାରିଦେଲା ବାଣ, ଯାହାଠାରେ ଯାର ମିଶିଛି ମନ ଲୋ, ସେହି ଜାଣେ ତା’ର ଗୁଣ।କାଟି ଗଲି କଳାଦୁବ, ଝିଅ ଜନମରେ ଏତିକି ଲାଭ ଲୋ, ବନ୍ଧୁ ଘର ଅରଜିବ।
କାଳୀଗାଇ ଦୁଧ କ୍ଷୀରି, ନୂଆ ପୀରତିରେ ମଉଜ ଭାରି ଗୋ, ପୁରୁଣାଟି ନିମ୍ବ ପରି।ଆମ୍ବ ପତ୍ର ଗହଳିଆ, ପ୍ରୀତି ପଙ୍କେ ତୁହି ହେବୁ ଗୋଳିଆଲୋ, ତୋଫା ହେବଟି ଧୁଳିଆ।
ଥିରି ଥିରି ଚାଲେ ହାତୀ, ଥୟ ନ ହେଉଛି କିମ୍ପା ଏ ଛାତି ଲୋ, ଥକା ଦୋଳି ହେଲା ରାତି।
ରଜ ତିନି ଦିନ ଧରି ଯୁବକ ମାନେ ବାଗୁଡ଼ି, ଖୋ-ଖୋ ଖେଳ ଖୁବ୍ ଜାଗ ଜମକରେ ବାଜା ବଜାଇ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ପୂର୍ବକ ମନାଇଥାନ୍ତି । ଯେଉଁ ଦଳ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ କୃତିତ୍ୱ ହାସଲ କରେ । ସେ ପୁରସ୍କାର ପାଏ । ସେହି ରଜ ତିନି ଦିନ ଧରି ରାଧାକୃଷ୍ଣ ମୂର୍ତ୍ତିକୁ ଭଜନ ସଂକୀର୍ତ୍ତନ କରି ଗ୍ରାମ ପ୍ରଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବକ ବିମାନରେ ନେଇ ରଜ ମେଳଣ ପଡ଼ିଆକୁ ନିଆଯାଏ । ସେଠାରେ ତିନି ରାତି ଯାତ୍ରା ମହୋତ୍ସବ ପାଳିତ ହୁଏ । ରଜ ତିନି ଦିନ ଧରି ଯୁବକ ଯୁବତୀ ମାନେ ଦଳ ଦଳ ହୋଇ ରଜଦୋଳି ଖେଳିବା ସଂଗେ ସଂଗେ ରଜଦୋଳି ଗୀତ ବୋଲିଥାଆନ୍ତି । ପଥଚାରୀ ମାନେ ରଜ ଦୋଳି ଗୀତକୁ ଶୁଣିବା ପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଆନ୍ତି । ଏହି ଗୀତ ଗୁଡ଼ିକ ଖୁବ୍ ଶ୍ରୁତି ମଧୁର ଅଟେ । ଯୁବକ ମାନେ ରଜଦୋଳି ଖେଳିବା ସମୟରେ ଗୀତ
